‘COĞRAFYADA ÇIĞIR AÇAN KİTAP’ TÜRKÇEDE
Kâtip Çelebi'nin ''coğrafyada çığır açan kitap'' olarak kabul edilen ve 279 yıldır kütüphanelerin tozlu raflarında ilgi bekleyen 'Cihannüma' adlı eseri ilk kez Türkçe-İngilizcede.
Kâtip Çelebi'nin 1654 yılında kaleme almaya başladığı ''Cihannüma'' adlı eser, Kültür A.Ş. Genel Müdürü Nevzat Bayhan’ın Genel Yayın Yönetmenliği’nde Medeniyetler İttifakı Türkiye Eşgüdüm Komitesi Başkanı ve Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi (MEDAM) Başkanı Prof. Dr. Bekir Karlığa ile Prof. Dr. Sait Öztürk'ün başında olduğu heyet tarafından Türkçeye çevrildi.
İçeride ve dışarıda büyük bir alaka uyandıran Kâtip Çelebi'nin eserlerinin birçoğu erken sayılacak tarihlerde Batı dillerine tercüme edildi.
İslam dünyasında sayıları gittikçe azalmaya başlayan araştırmacı bilim adamı tipinin son parlak örneklerinden biri olan Kâtip Çelebi'nin, özellikle imparatorluk coğrafyasına dağılan ilmi eserleri bizzat görüp gözden geçirerek meydana getirdiği ''Keşfü'z-Zunun'' isimli şaheseri eşi bulunmaz bir hazine niteliği taşıyor.
Kâtip Çelebi'nin fazlasıyla ilgilendiği alanlardan biri de coğrafya oldu. Coğrafya kitaplarını okudukça batılıların bu ilimi dalında nasıl ilerlediklerini, Müslümanlarınsa etkiyi tekrarlamaktan öte yeni çalışmalar yapamadıklarını gördü. Bu eksikliği gidermek için gecesini gündüzüne katarak çalışan çabalayan Kâtip Çelebi, ''Cihannüma'' adlı eserini kaleme aldı.
ÇIĞIR AÇAN ESER
İki kere kaleme alınan ''Cihannüma'' coğrafya konusunda Osmanlı Devleti'nde çığır açan bir eser kabul edildi. Birinci kitap, İslam müelliflerinin meydana getirdiği ''Mesalikü'l-Memalik'' ve coğrafya kitaplarından faydalanarak yazıldı. İkinci kitap, bundan 6 yıl sonra 1654'te kaleme alınmaya başlandı.
İkinci Cihannüma'nın muhtevası ve üslubu, birincisinden oldukça farklı oldu. Kâtip Çelebi, ikinci kitapta, yeryüzünü kıtalara ayırarak inceledi. Aksay-ı Garb'tan yani Endülüs'ten değil, Aksay'ı Şark'tan yani Japonya ve Asya coğrafyasının tasviri ile başlayan ikinci kitapta Kâtip Çelebi, daha sonra Afrika, Avrupa ve Amerika kıtalarını tasvir etti.
Kâtip Çelebi, bir memleketin tasvirinde idare merkezinin mevki, coğrafi konumu, idari taksimatı, saltanat ve riyasetinin ahvali, başlıca beldeleri, havası, suyu, nehirleri, gölleri, dağları, ovaları, bitki örtüsü, toprak mahsulleri, mesafeleri, dini ve ilmi hayatı, sanatı, ticareti, örfü, adeti, ahlakı gibi pek çok konulara değindi.
Erken yaşta vefat ettiği için bu önemli eseri tamamlayamayan Kâtip Çelebi, kitap için son yazılarını Van'da kaleme aldı.
İbrahim Müteferrika, eseri neşrederken 422. sayfadan itibaren Ebu Bekir İbn Behram ed-Dımeşki'nin ''Coğrafya'' kitabından eklemeler yaptı. Bu bölümde, Erzurum'dan başlayarak, Anadolu, El-Cezire, Irak, Arap Yarımadası, Şam (Suriye-Filistin), Halep, Adana, Maraş, İçel, Sivas, Karaman başta olmak üzere Üsküdar'a kadar bütün Anadolu eyaletleri tasvir edildi.
İbrahim Müteferrika, ''Tazyilü't-tabi'' başlığı altında kendi ilavelerini de ekleyerek eseri 1732 yılında 500 nüsha olarak tab etti. Eserde ayrıca 22 sayfa ''fihris-i icmali'' ve 40 ayrı harita yer aldı. Eser, haritalar hariç 698 sayfa olarak basıldı.
İki kez Latinceye çevrilen eser, ilkin Matthaus Norbreg tarafından ''Liber Mundum Ostendensis'' adıyla ve kısaltılmış olarak tek cilt halinde tercüme edildi. Daha sonra eserin tamamı, O. Henfels-Gestrwind val Hussard ve D. Stürmer tarafından 5 cilt halinde Latince'ye çevrildi. Eser, kısmen Fransızcaya, kısmen de tarihçi Hammer tarafından Almancaya tercüme edildi.
Kâtip Çelebi'yi tanımak ve tanıtmak adına vefatının 350. yıl dönümünde İstanbul Büyükşehir Belediyesi olarak Kâtip Çelebi'nin dünya coğrafyası niteliğinde kaleme aldığı ve ilk matbaacı İbrahim Müteferrika'nın bundan tam 275 yıl önce neşrettiği ''Cihannüma'' adlı eserin, hem tıpkıbasımını hem de günümüz diline çevirisini yayınladığını anlatan Bayhan, ''Büyük bir gayretin ve sabrın eseri olan Cihannüma, Osmanlı coğrafya literatürünün en seçkin eserleri arasında yer almaktadır. Japonya'dan Van'a kadar bütün coğrafyayı anlatan eseri, 1732 yılında İbrahim Müteferrika, Anadolu'yu da ilave ederek basmıştır. Esere 50'nin üzerinde harita konularak, zenginleştirilmiştir'' ifadesini kullandı.
NTVMSNBC 9.03.2011
 |
|
|
